Οφθαλμοί των φυτών

Εισαγωγή στους οφθαλμούς

Οφθαλμός ονομάζεται το όργανο το οποίο περικλείει σε εμβρυώδη κατάσταση βλαστό ή άνθος ή και τα δυο, που προστατεύονται γενικά από τα λέπια. Οι οφθαλμοί ταξινομούνται:

• 1.1. Ως προς τη θέση τους επί του βλαστού (επάκριοι, πλάγιοι, μασχαλιαίοι, τυχαίοι, πολλαπλοί, υπερκείμενοι)
• 1.2. Ως προς το περιεχόμενο τους (ξυλοφόροι ή βλαστοφόροι, ανθοφόροι -απλοί, μικτοί-)
• 1.3. Ως προς τη διάταξή τους επί του βλαστού (αντίθετοι, εναλλασσόμενοι)
• 1.4. Ως προς τη δραστηριότητα τους λανθάνοντες, κοιμώμενοι, ληθαργούντες) και
• 1.5. Ως προς την παρουσία ή απουσία λεπιών (κεκαλυμμένοι, γυμνοί)

ενημέρωση: 27 Δεκεμβρίου 2018

Δημιουργία από: Mariana Ruiz Villarreal LadyofHats - self-made with the clasification found in the same wikipedia page, Public Domain, Link
Αναπροσαρμογή/μεταγραφή στα ελληνικά από: orchids-succulents.

1.1. Οφθαλμοί ως προς τη θέση τους επί του βλαστού

• Οφθαλμός επάκριος ή επεκτάσεως καλείται ο οφθαλμός, ο οποίος φέρεται στο άκρον ενός ακλάδευτου ετήσιου βλαστού ή λογχοειδούς (κεντριού).
• Οφθαλμοί πλάγιοι ή πλευρικοί καλούνται οι οφθαλμοί (ξυλοφόροι ή ανθοφόροι), οι οποίοι φέρονται μασχαλιαία κατά μήκος παράπλευρα των βλαστών ή λογχοειδών (κεντριών).
• Οφθαλμοί τυχαίοι ή επίκτητοι καλούνται πλάγιοι οφθαλμοί, οι οποίοι εκφύονται σε ασυνήθη θέση, ήτοι οφθαλμοί, οι οποίοι, ούτε μασχαλιαίοι ούτε επάκριοι είναι. Τέτοιοι οφθαλμοί είναι δυνατό να σχηματιστούν επί της ρίζας του κορμού, των βραχιόνων, των βλαστών, ακόμα και των φύλλων, ως αποτέλεσμα, συνήθως ερεθισμού (τραυματισμοί, ζημιές, κλάδεμα) και εκπτυσσόμενοι δίνουν νέους βλαστούς. Τυχαίους οφθαλμούς έχουν συνήθως την ικανότητα να σχηματίζουν εκείνα τα είδη των καρποφόρων δένδρων, τα οποία πολλαπλασιάζονται, μάλλον εύκολα, με μοσχεύματα, π.χ. συκιά, κυδωνιά, ροδιά, ελιά, κ.α.
• Οφθαλμοί πολλαπλοί ή υπεράριθμοι καλούνται οι διπλοί ή τριπλοί οφθαλμοί, οι οποίοι απαντώνται στη μασχάλη του φύλλου, κείμενοι ο ένας παρά τον άλλον (παραπλεύρως), π.χ. ροδακινιά, βερικοκιά, αμυγδαλιά, κ.α.
• Οφθαλμοί υπερκείμενοι καλούνται οι μασχαλιαίοι διπλοί ή τριπλοί οφθαλμοί, κείμενοι ο ένας πάνω απ' τον άλλο, π.χ. καρυδιά.

1.2. Οφθαλμοί ως προς τη λειτουργία / περιεχόμενό τους

• Οφθαλμοί ξυλοφόροι ή βλαστοφόροι ή φυλλοφόροι καλούνται οι οφθαλμοί, οι οποίοι περικλείουν έναν εμβρυακό ή στοιχειώδη βλαστό (σε μικρογραφία). Ο στοιχειώδης αυτός βλαστός εξελίσσεται είτε σε βλαστό είτε σε λογχοειδές.
• Οφθαλμοί ανθοφόροι ή καρποφόροι καλούνται οι οφθαλμοί, οι οποίοι όπως υποδηλοί και η προσωνυμία τους, περικλείουν ανθικές καταβολές. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί ταξινομούνται σε δυο μεγάλες κατηγορίες: τους απλούς ανθοφόρους και τους μικτούς ανθοφόρους οφθαλμούς.
• Απλοί ανθοφόροι οφθαλμοί καλούνται οι οφθαλμοί, οι οποίοι περιέχουν μόνον ανθικές καταβολές. Εντός των απλών ανθοφόρων οφθαλμών δεν περικλείονται καταβολές βλαστών. Όταν δε οι οφθαλμοί αυτοί εκπτύσσονται αναφύονται μόνον ένα ή περισσότερα άνθη όπως στη ροδακινιά και κερασιά, αντίστοιχα. Είναι φανερό ότι στην περίπτωση αυτή τόσο τα άνθη, όσο και οι απ' αυτά καρποί, φέρονται σε ξύλο του παρελθόντος έτους.
• Μικτοί ανθοφόροι οφθαλμοί καλούνται οι οφθαλμοί, οι οποίοι, επί πλέον των ανθικών καταβολών περιέχουν και καταβολή βλαστού. Όταν δε οι οφθαλμοί αυτοί εκπτύσσονται δίνουν βλαστό, ο οποίος φέρει φύλλα και άνθη. Στην περίπτωση αυτή, τα άνθη και οι απ' αυτά καρποί, φέρονται επί βλαστήσεως της τρεχούσης εποχής (βλαστού ή λογχοειδούς), επάκρια ή πλάγια, όπως π.χ. στα μηλοειδή και τη συκιά, αντίστοιχα.

1.3. Οφθαλμοί ως προς τη διάταξη τους επί του βλαστού

• Οφθαλμοί αντίθετοι καλούνται δυο αντίθετοι κατά κόμβο μασχαλιαίοι οφθαλμοί, όπως π.χ. στην ελιά, ροδιά, κ.α.
• Οφθαλμοί εναλλασσόμενοι καλούνται οι οφθαλμοί, οι οποίοι φέρονται μονήρεις στις μασχάλες των φύλλων, ήτοι ένας οφθαλμός και ένα φύλλο σε κάθε κόμβο. Η κατ' εναλλαγή διάταξη αποτελεί το συνηθέστερο τύπο διατάξεως φύλλων και οφθαλμών.

1.4. Οφθαλμοί ως προς τη δραστηριότητα τους

• Λανθάνοντες ή ηρεμούντες ή εφεδρικοί οφθαλμοί καλούνται οι ξυλοφόροι μασχαλιαίοι οφθαλμοί, οι οποίοι, για κάποια αιτία δεν εξεπτύχθησαν τη συνήθη εποχή, ήτοι την επόμενη από του σχηματισμού τους άνοιξη. Οι οφθαλμοί αυτοί παραμένουν σε λανθάνουσα κατάσταση, για μεγάλη περίοδο και εκπτυσσόμενοι, μετά από ερεθισμό (ζημιά, κλάδεμα), δίνουν ζωηρούς βλαστούς, οι οποίοι είναι γνωστοί ως λαίμαργοι.
• Κοιμώμενοι οφθαλμοί καλούνται οι οφθαλμοί οι οποίοι δεν εκπτύσσονται κατά το χρονικό εκείνο διάστημα του έτους κατά το οποίο οι συνθήκες του περιβάλλοντος είναι δυσμενείς για βλάστηση (φθινόπωρο, χειμώνας).
• Ληθαργούντες οφθαλμοί καλούνται οι οφθαλμοί, οι οποίοι δεν εκπτύσσονται και όταν ακόμα οι συνθήκες του περιβάλλοντος είναι ευνοϊκές για έκπτυξη. Οι οφθαλμοί αυτοί τότε λέγεται ότι βρίσκονται σε ληθαργική κατάσταση ή σε περίοδο ληθάργου.

1.5. Οφθαλμοί ως προς την μορφολογία τους (παρουσία ή απουσία λεπιών, τριχών κ.α.)

• Οφθαλμοί κεκαλυμμένοι ή λεπιδωτοί καλούνται οι οφθαλμοί που φέρουν προστατευτικά λέπια, όπως είναι οι οφθαλμοί των φυλλοβόλων καρποφόρων δένδρων.
• Οφθαλμοί γυμνοί καλούνται οι οφθαλμοί που δε φέρουν λέπια, όπως είναι οι οφθαλμοί των εσπεριδοειδών.
• Τριχωτοί καλούνται οι οφθαλμοί που φέρουν τρίχες στην επιφάνειά τους. Αυτά τα τριχίδια επιτελούν διάφορες βοηθητικές λειτουργίες, όπως στο να κρατούν τον πάγο μακριά από την επιφάνεια του οφθαλμού, παρέχουν προστασία έναντι στον άνεμο και την ακραία θερμοκρασία, καθώς και προστασία από παράσιτα.

Λέπια οφθαλμών

Τα λέπια των οφθαλμών είναι τροποποιημένα φύλλα, τα οποία προορίζονται αφενός να προφυλάξουν το περιεχόμενο των οφθαλμών (βλαστούς, άνθη) από εξωτερικές επιδράσεις (θερμοκρασία, υγρασία, έντομα) και αφετέρου να τροφοδοτήσουν δια των αποθηκευμένων σ' αυτά τροφών το περιεχόμενο των οφθαλμών. Τα λέπια εμφανίζουν μεγάλες διαφορές στα διάφορα είδη φυτών, είναι δε δυνατόν αυτά να καλύπτονται από τρίχες, κηρώδεις ουσίες, κ.λ.π.

Ουλές

Ουλές ονομάζονται οι επουλωθείσες πληγές από την πτώση κάποιου φυτικού οργάνου.

• Ουλές λεπιών επάκριου οφθαλμού ή δακτύλιοι ηλικίας είναι οι ουλές που δημιουργούνται από την πτώση των λεπιών του εκπτυσσόμενου κατά την άνοιξη επάκριου οφθαλμού και οι οποίες σχηματίζουν έναν πλήρη στενό και ευδιάκριτο δακτύλιο γύρω από τον βλαστό. Έτσι κάθε δακτύλιος σημειώνει τη θέση από την οποία ο επάκριος οφθαλμός άρχισε να εκπτύσσεται, ο δε αριθμός των δακτυλίων αυτών επί του βλαστού υποδηλώνει την ηλικία αυτού σε έτη βλαστήσεως.
• Ουλές λεπιών οφθαλμού καλούνται οι δημιουργούμενες ουλές από την πτώση των λεπιών των οφθαλμών.
• Ουλή οφθαλμών καλείται η δημιουργούμενη ουλή από την πτώση οφθαλμού, συνήθως ανθοφόρου, και η οποία βρίσκεται πάνω από την ουλή του φύλλου.
• Ουλή καρπών καλείται η δημιουργούμενη ουλή από την πτώση καρπού, που βρίσκεται, συνήθως, πάνω από την ουλή φύλλου π.χ. συκιά.
• Ουλή φύλλων καλείται η ουλή η οποία απαντάται στη βάση ενός πλάγιου οφθαλμού και η οποία δημιουργήθηκε από την πτώση του συνοδεύοντας τον οφθαλμό φύλλου.
• Ουλές αγγειωδών δεσμίδων καλούνται οι ουλές που απαντώνται σε κάθε ουλή φύλλων και είναι ευδιάκριτες στην καρυδιά, συκιά και φιστικιά.

Βιβλιογραφία: Γενική Δενδροκομία, του Καθηγητή Δενδροκομίας Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Κωνσταντίνου Α. Ποντίκη, 1997
.